Yatırımcı Psikolojisi: Hisseyi Duserken Alma Çıkarken Satma

Düşerken hisseyi satmak; yükselirken almak benim alım-satım yaparken izlediğim temel mantıktır (Bu yazıdaki konum varantlar değil. Elbette varatlarda düşerken satım varantı; yükselirken alım varantını tercih ediyorum). İnatla düşerken almadığımı ve neden yükselirken aldığımı anlatmaya çalışacağım ya da daha doğrusu neden piyasadaki birçok kişinin benim hareketimin tersini yapmaya çalıştığını 2 kavramla anlatmaya çalışacağım.

Bunlardan bir tanesini açıklamak için Anchoring (dayanak noktası) etkisi. Şimdi bu konuda yıllar önce okuduğum ve herkese okumasını şiddetle tavsiyem ettiğim bir kitaptan bahsedeceğim. Daniel Kahneman’ın (Nobel Ekonomi Ödülü almıştır kendisi) “Thinking, Fast and Slow’dan” kitabı. Diyebilirsiniz ki borsa ile ne alakası var (Davranışsal Ekonomi bu ara yine çok konuşuluyor biliryorsunuzur). Örneklerden sonra ilgiyi kuracağım. Yazar iki tane sistem tanımlıyor: Sistem 1 ve Sistem 2. Özetle Sistem 1 iç ses/güdü’yü ve Sistem 2’de daha akilliği ya da çaba sarf etmeyi temsil ediyor. Örnek versem sanırım daha anlaşılır olacak. Sistem 1’e “nasılsın ?” sorusuna düşünmeden verilen “iyidir senden ?” cevabı örnek verilebilir. Sistem 2’ye ise vergi formu/başvuru formunun dikkatlice doldurulması ya da dar ve virajlı bir yolda arabayı sürmek örnek verilebilir.

Resim buradan alınmıştır.

Kahneman bir düzenek kuruyor (çarkıfelek gibi). Bu düzenek sadece 10 ve 65’de duruyor. Her katılımcı yalnız başına düzeneği çeviriyor ve çıkan sayıyı not ediyor (ya 10 ya da 65 sayısı geliyor). Çarkı çevirdikten sonra her bir katılımcıya “Afrika ülkelerinin Birleşmiş Milletler'de temsil edilme oranı kaçtır?” sorusu soruluyor. 10 sayısının geldiği kişiler bu soruya ortalama %25 cevabı verirken; 65 sayısının geldiği grup bu soruya ortalamada %45 cevabı veriyor.

Başka bir örnek daha vereyim. Bir sürü ekspertiz bir evin değerini belirlemek için satılacak eve görülüyor. Her ev hakkında bilgi ve ev sahibinin talep ettiği ücret ekspertizlere söyleniyor. Ekspertizlerin yarısına ev sahibinin talep ettiği miktar daha az söyleniyor. İşin sonunda yüksek fiyat söylenen ekspertizler evin fiyatını; düşük fiyat söylenen ekspertizlere göre daha yüksek olarak belirliyorlar.

Esasında yukarıda verdiğim örneklerin aynısını örneğin marketlerde de görmüyor muyuz? 10 TL yerine 9.9 TL yazarak bizi ürüne çekmiyorlar mı? Başka bir örnek vereyim, ikinci el araba alırken satıcı 20 TL eden arabaya 40 TL istemiyor mu? Biz de pazarlıkla 35 TL’ye alınca sevinmiyor muyuz?

Achoring’in borsayla ilişkisine gelelim. İlk örnekte şu an tahtası kapalı olan bir hisseyi örnek vermek istiyorum (aşağıda). Manipülatörler bence çok sevdiği yöntemlerden bir tanesi burada yapmışlar. Hissenin değeri ile fiyatı arasında doğal olarak bir ilişki vardır. PD/DD oranı mesela değeri anlamak için kullanılan bir araç. PD/DD gibi kavramları sevmediğimiz için biz direk hissenin fiyatına bakıyoruz. Bu yüzden manipülatörlerde fiyatı arşa kadar çıkarıyor. Buradan düşmeye başlayınca insanlarda alıma geçiyor. Niye? Daha önce gördüğü fiyatı baz alarak diyor ki, “ooo çok düştü, nasıl olsa yükselir”. Böylece manipülatör elindekini rahat rahat satıyor. Dikdörtgen içine aldığım yer “düştü alalım” bölgesi, aşağıdaki işlem hacmi gözünüze çarpmıştır. PD/DD oranına bakarsanız, zaten bu hareketten anında kıllanırsınız. Bu konuda daha önce yazdığım yazıya bakmak isterseniz buraya tıklayabilirsiniz.

İlla hareketin manipülatif olmasına gerek yok. Aşağıda THY grafiği var. Sol tarafta aşağı doğru çizgiyle gösterdiğim yerde ben biliyorum ki birçok kişi THY aldığına bin pişmandı. Daha önce gördüğü fiyatlara nasılsa geri döner diye 2015-2017 arası hisseyi taşıdılar. Başkaları diğer hisseden para kazanırken onlar hisseyi sırtlarında taşıyıp durdular.

Resim buradan alınmıştır.

Esasında hikayenin devamı için başka bir kavramdan bahsetmem gerekiyor: “Disposition Effect”, yani yatırımcının zarar eden hisseyi uzun süre ellerinde tutmaları, elindeki hisse kar elde edince hemen hisseyi satmaları.  Daniel Kahneman bu kouda diyor ki 1000 TL’lik zararın verdiği acı, 1000 TL’lik karın verdiği hazdan daha kuvvetlidir. Bir anlamda gurur ve pişmanlık kavramları. Haksız çıkmamak için zarar eden hisseyi taşıyor. İlla ki bekliyor. Esasında o hisseyi satabilir ve para kazanabileceği başka hisseye geçebilir. Fakat yanlış karar verdiğini kabullenmek ve pişman olmak istemiyor (soldaki çizgi ile gösterdiğim). Azıcık kar elde edince de hemen satıyor, ne de olsa gururlanmaya ihtiyacı var. Bu hareketi yapan yukarıda THY örneğinde (sağ tarafındaki çizgi, yani çıkış trendi) olduğu gibi çok güzel hareketleri kaçırabiliyor. Buradan THY asla düşmeyecek vs. anlamı çıkmasın. Elbette düşecek, fakat benim burada anlatmaya çalıştığım saçma sapan hisselere girerek macera aramaya hiç gerek yok. Vakti zamanı gelince elinizden çıkarmak istiyorsanız çıkarırsınız THY’yi (ya da THY satım varantı alırsınız). Belki Pazartesi düşer belki hafta kim bilir.

Bu yaklaşımı esasında proje dünyasında yer alanlar çok iyi bilir. Evet tahmin ettiğiniz gibi Sunk Cost’dan (batık maliyet) bahsediyorum. Bir projeye 100 milyon TL yatırım yaptınız. 100 milyon TL bitti ama proje bitmedi. Yaptığınız hesaplamalara göre 100 milyon TL yatırırsanız projenizin bitme ihtimali var. İhtimal %20. Başka bir alternatif doğru. Ona da 100 milyon TL yatırmanız gerekiyor. Başarılı olma ihtimali %85. Bir projeci “batık para batık paradır” der ve ikinci proje yönelir. Çoğu kişi ise ilk yatırdığı 100 milyon TL’yi kurtarmak için aynı projeye %20 ihtimal dahi olsa 100 milyon TL yatırmayı tercih eder. Bu anlattığım size tuhaf mı geldi? Piyasada paçallama denen kavramdan farkı ne? Ben yapmıyorum ama birçok kişi yapıyor biliyorsunuz. Hissenin fiyatı düştükçe hisseyi alıyorlar. Sonra taşı babam babam taşı hisseyi, borsaya kız, dağa kız, taşa kız ama kendine kızma. Tekrar THY örneğine dönelim. Sol tarafta gösterdiğim düşüş trendi. Bu kişiler aldıkça aldı (paçalladı). Aynı süreçte başkaları diğer hisselerden para kazandı. Başkaları yükseliş trendi (sağ tarafta gösterdiğim çizgi) başlayınca aldı. Diğerleri aylardır yaptığım çıksa da kurtulsam derken, yükseliş trendinde alanla rahat rahat yükselişi izledi.

Sonuç olarak dünkü yazımda da bahsetmeye çalıştım. Teknik analizde ilgili en büyük problemlerden bir tanesi sadece teknik analize inananlar/güvenenler fiyatın o şirkette ilgili her türlü bilgiyi içerdiğini varsayar. Yani fiyatı açıklayacak başka bir şey yoktur.  Fiyat fiyatı açıklamaktadır. İşin aslı teknik analiz, geçmişten günümüze kullanılan bir yöntem (tüccarlar bunu yüzyıllardır yapıyor), yani eski fiyatlardan gelecek fiyatları tahmin etme. Teknik analize karşı değilim ama salt teknik analiz yetmez (biliyorsunuz ki bu yazıda temel analiz konusunda da fikrimi yazmıştım). Yani anchoring effect ve sunk cost ile anlatmaya çalıştığım gibi, bir hissenin ucuz olmasını belirlerken sadece fiyata bakıp karar vermiyorum ve paçallama yapmıyorum. Böylece sanırım neden piyasanı aksine düşerken sat, yükselirken al ya da fiyatı düştü al diye kendi kendime söylmediğimi açıklamış oldum sanırım (düşüşle geri çekilme arasında farkı lütfen gözden kaçırmayın). Hisse yükselirken de haklı olduğum pozisyonu sonuna kadar koruyorum. Erkenden gururlanıp hissenin arkasından bakmaya gerek yok herhalde.

Geçen gün de belirtmiştim, örneğin THY geri çekilirken nerede tekrar alınmaya karar verildi. Aşağıdaki grafik gösteriyor sanırım. Dikkat edin karar fiyata göre değil, THY’nin PD/DD oranına göre verilmiş. Bu örnek bence geri çekilme (kar satışı) ile düşüş trendi arasındaki farkı gösteriyor.

Resim buradan alınmıştır.

NOTLAR

- Veriler ve görseller “Matriks” programı ve yukarıda kaynakları belirtilen web sayfalarından faydalanarak üretilmiştir.

- İnceleme yöntemi ve genel olarak kullandığım yaklaşımlar hakkında bilgi almak isterseniz lütfen bakınız: 
CANSLIM
DARVAS
SWING

- Sıkça sorulan sorulara bakmak isterseniz: SSS
- Bloga destek olmak için ADBLOCKER gibi reklam engelleyici programları bu sitede kapatmanız ya da işlevsiz (disable) hale getirmeniz yeterli olacaktır.